اقش-تىڭ ەڭ كونە عىلىمي باسىلىمدارىنىڭ بىرى Science جۋرنالىندا 40 ۇيىمنان قۇرالعان حالىقارالىق عىلىمي توپ ازىرلەگەن «قازىرگى سەلەكتسييا ادىستەرى پايدا بولعانعا دەيىنگى مىڭداعان جىلدار بويىنداعى يتتەردىڭ كەڭ الۋان تۇرلىلىگى» اتتى ماقالا جارييالاندى, دەپ حابارلايدى Shalqar.kz “قر عىلىم جانە جوعارى بىلىم مينيسترلىگىنە” سىلتەمە جاساپ. زەرتتەۋشىلەر قاتارىندا قازاقستاندىق ارحەولوگتار, سونىڭ ىشىندە تورايعىروۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى – ۆ.ك.مەرتس جانە ي.ۆ.مەرتس جانە ە.ا.بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى ۇلتتىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى – ە.ر.ۋسمانوۆا, ۆ.ۆ.ۆارفولومەەۆ ەنگەن.

جۇمىس بارىسىندا پلەيستوتسەن داۋىرىنەن قازىرگى ۋاقىتقا دەيىنگى ارتۇرلى گەوگرافييالىق ايماقتاردان جينالعان ماتەريالدار زەرتتەلىپ, بۇگىنگە دەيىنگى ەڭ كەشەندى ناتيجەلەر ۇسىنىلدى. زەرتتەۋدى ۇلىبريتانيياداعى ەكسەتەر ۋنيۆەرسيتەتى جانە فرانتسييانىڭ ۇلتتىق عىلىمي زەرتتەۋلەر ورتالىعى ۇيلەستىردى. جۇمىس 2012 جىلى باستالىپ, سوڭعى 50 مىڭ جىلدا ومىر سۇرگەن يتتەر مەن قاسقىرلاردىڭ 643 زاماناۋي جانە ارحەولوگييالىق باس سۇيەگى تالداندى. 600-دەن استام ەجەلگى جانە قازىرگى زامانعى ۇلگىلەردى 3D-سكانەرلەۋ ناتيجەسىندە گولوتسەننىڭ باستاپقى كەزەڭىندەگى يتتەردىڭ پىشىندىك ارتۇرلىلىگى بۇگىنگى دەڭگەيمەن سالىستىرۋعا بولاتىنى انىقتالدى. بۇل قازىرگى يت تۇقىمدارىنا تان كوپتەگەن مورفولوگييالىق ايىرماشىلىقتاردىڭ تەرەڭ ەجەلگى تامىرى بار ەكەنىن جانە ولاردىڭ ۇي جانۋارىنا اينالعاننان كەيىن كوپ ۇزاماي پايدا بولعانىن كورسەتەدى.

زەرتتەۋ بارىسىندا عالىمدار يتتەردىڭ قازىرگى كەزدەگىدەي تۇرىشىلىك ارتۇرلىلىكتىڭ قاشان پايدا بولعانىن انىقتادى. سۇيەك پىشىنىن تالداۋدىڭ زاماناۋي ادىستەرىن قولدانا وتىرىپ, ونداعان مىڭ جىل بۇرىنعى ارحەولوگييالىق ۇلگىلەر اراسىندا جەكە مورفولوگييالىق فورمالاردىڭ قالىپتاسۋىن قاداعالادى. ناتيجەلەرگە سايكەس, يتتەردىڭ كولەمى مەن پىشىنى بويىنشا جىكتەلۋى كەمىندە 11 000 جىل بۇرىن باستالعان. مەزوليت پەن نەوليت داۋىرلەرىندە يتتەر پىشىنى مەن مولشەرىنىڭ كەڭ سپەكترىن كورسەتتى. بۇل ولاردىڭ العاشقى ادام قاۋىمداستىقتارىنداعى ارتۇرلى رولدەرىن (اڭشىلىق, مال باعۋ, سەرىكتەستىك قىزمەتتەرىن) ايقىندايدى. وسى كەزەڭنەن كەيىن مورفولوگييالىق ۆارياتسييالار قارقىندى كوبەيىپ, بەلگىلى تۇقىمداردىڭ قالىپتاسۋىنا جول اشتى.

زەرتتەۋ ناتيجەلەرى XIX عاسىرداعى سەلەكتسييا ادىستەرىمەن عانا يتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگى قالىپتاستى دەگەن داستۇرلى گيپوتەزالاردى تەرىسكە شىعارادى. ۇي يتتەرىنىڭ باس سۇيەگى پىشىنى مەن كولەمىندەگى ايىرماشىلىقتار قاسقىرلاردان بولىنگەننەن كەيىن-اق مىڭداعان جىل بۇرىن بولعانى دالەلدەندى. سونىمەن قاتار پلەيستوتسەننىڭ سوڭعى كەزەڭىنە جاتاتىن ۇلگىلەردە ۇي جانۋارلارىنا تان مورفولوگييا الى بايقالماعان, بۇل العاشقى يتتەردىڭ پايدا بولۋ پروتسەسىنىڭ كۇردەلىلىگىن كورسەتەدى.