AQŞ-tıñ eñ köne ğılımi basılımdarınıñ biri Science jurnalında 40 wyımnan qwralğan halıqaralıq ğılımi top äzirlegen «Qazirgi selekciya ädisteri payda bolğanğa deyingi mıñdağan jıldar boyındağı itterdiñ keñ aluan türliligi» attı maqala jariyalandı, dep habarlaydı Shalqar.kz “QR Ğılım jäne joğarı bilim Ministrligine” silteme jasap. Zertteuşiler qatarında qazaqstandıq arheologtar, sonıñ işinde Torayğırov universitetiniñ zertteuşileri – V.K.Merc jäne I.V.Merc jäne E.A.Böketov atındağı Qarağandı wlttıq zertteu universitetiniñ zertteuşileri – E.R.Usmanova, V.V.Varfolomeev engen.

Jwmıs barısında pleystocen däuirinen qazirgi uaqıtqa deyingi ärtürli geografiyalıq aymaqtardan jinalğan materialdar zerttelip, büginge deyingi eñ keşendi nätijeler wsınıldı. Zertteudi Wlıbritaniyadağı Ekseter universiteti jäne Franciyanıñ Wlttıq ğılımi zertteuler ortalığı üylestirdi. Jwmıs 2012 jılı bastalıp, soñğı 50 mıñ jılda ömir sürgen itter men qasqırlardıñ 643 zamanaui jäne arheologiyalıq bas süyegi taldandı. 600-den astam ejelgi jäne qazirgi zamanğı ülgilerdi 3D-skanerleu nätijesinde golocenniñ bastapqı kezeñindegi itterdiñ pişindik ärtürliligi bügingi deñgeymen salıstıruğa bolatını anıqtaldı. Bwl qazirgi it twqımdarına tän köptegen morfologiyalıq ayırmaşılıqtardıñ tereñ ejelgi tamırı bar ekenin jäne olardıñ üy januarına aynalğannan keyin köp wzamay payda bolğanın körsetedi.

Zertteu barısında ğalımdar itterdiñ qazirgi kezdegidey türişilik ärtürliliktiñ qaşan payda bolğanın anıqtadı. Süyek pişinin taldaudıñ zamanaui ädisterin qoldana otırıp, ondağan mıñ jıl bwrınğı arheologiyalıq ülgiler arasında jeke morfologiyalıq formalardıñ qalıptasuın qadağaladı. Nätijelerge säykes, itterdiñ kölemi men pişini boyınşa jiktelui keminde 11 000 jıl bwrın bastalğan. Mezolit pen neolit däuirlerinde itter pişini men mölşeriniñ keñ spektrin körsetti. Bwl olardıñ alğaşqı adam qauımdastıqtarındağı ärtürli rölderin (añşılıq, mal bağu, seriktestik qızmetterin) ayqındaydı. Osı kezeñnen keyin morfologiyalıq variaciyalar qarqındı köbeyip, belgili twqımdardıñ qalıptasuına jol aştı.

Zertteu nätijeleri XIX ğasırdağı selekciya ädisterimen ğana itterdiñ aluan türliligi qalıptastı degen dästürli gipotezalardı teriske şığaradı. Üy itteriniñ bas süyegi pişini men kölemindegi ayırmaşılıqtar qasqırlardan bölingennen keyin-aq mıñdağan jıl bwrın bolğanı däleldendi. Sonımen qatar pleystocenniñ soñğı kezeñine jatatın ülgilerde üy januarlarına tän morfologiya äli bayqalmağan, bwl alğaşqı itterdiñ payda bolu procesiniñ kürdeliligin körsetedi.